W roku 1291 muzułmanie zdobyli Akkon ? ostatni punkt oporu łacinników w Ziemi Świętej. Królestwo Jerozolimskie, ojczyzna zakonów rycerskich, zostało zlikwidowane. Osiem lat wcześniej (1283) krzyżacy zakończyli podbój Prus, co umożliwiło im przetrwanie kryzysu, jaki po upadku Królestwa Jerozolimskiego przeżywały zakony rycerskie na Bliskim Wschodzie. Żywotnym interesem zakonu stało się więc umocnienie i rozbudowa państwa krzyżackiego w Prusach; zaś kolejnym celem ekspansji Pomorze Gdańskie i Litwa.
Pomorze Gdańskie po śmierci Świętopełka (1266) ? który w ciągu czterdziestosześcioletniego panowania dążył konsekwentnie do utworzenia autonomicznego księstwa ? uległo rozbiciu i stało się areną walk wewnętrznych. O władzę rywalizowali dwaj synowie Świętopełka, Mściwoj II i Warcisław II. Mściwoj porozumiał się z margrabiami Brandenburgii (1269) i za cenę pomocy oddał im całą Ziemię Gdańską wraz z grodem. Wiosną w roku 1270 margrabia brandenburski Konrad zajął Gdańsk i wypędził księcia Warcisława, który niebawem zmarł niespodziewanie (1271).
Po śmierci księcia Warcisława II Mściwoj II, jego legalny spadkobierca, zażądał od Brandenburgii zwrotu Gdańska i Ziemi Gdańskiej. Brandenburczycy odmówili; nie chcieli zrezygnować z dostępu do Morza Bałtyckiego. Mściwoj wezwał zatem na pomoc księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego i dzięki jego wsparciu, po ciężkich walkach, zdobył Gdańsk i zmusił Brandenburczyków do opuszczenia Ziemi Gdańskiej.
W czasie tych walk stryj Mściwoja, książę Sambor II, władca Ziemi Lubiszewskiej, ? której ośrodkiem był zbudowany przez Sambora silny gród i miasto Tczew ? utracił swą dzielnicę na rzecz Mściwoja II. Sambor uciekł do krzyżaków i zapisem testamentowym przekazał zakonowi ziemię gniewską, którą wcześniej odebrał cystersom oliwskim. Prawdopodobnie w tymże czasie drugi stryj Mściwoja, książę Racibor, został krzyżakiem i przekazał zakonowi swą dzielnicę ? ziemię białogardzką. Tak oto na lewym brzegu Wisły, w księstwie pomorskim, krzyżacy uzyskali dwa ważne terytoria. Dla władztwa Mściwoja II i niepodzielności księstwa pomorskiego stwarzało to duże zagrożenie. Aby mu zapobiec książę nie chciał dopuścić krzyżaków do ich nabytków na lewym brzegu Wisły. Spory między księciem pomorskim a zakonem rozstrzygnął legat papieski Filip z Fermo, wyrokiem wydanym w maju 1282 roku w Miliczu. Mściwoj musiał przekazać zakonowi ziemię gniewską na pełną własność, prawo i władanie, i część Żuław ? zapewne jako odszkodowanie za ziemię białogardzką zapisaną krzyżakom przez Racibora.
Krzyżacy, gdy na podstawie układu w Miliczu (1282) zajęli spore obszary na lewym brzegu Wisły, natychmiast wybudowali w Gniewie zamek i ustanowili tu siedzibę osobnego komturstwa. Gród w Gniewie miał ochraniać krzyżacką żeglugę na Wiśle i wraz z ziemią gniewską stanowić pomost między pruskimi ziemiami zakonu a Brandenburgią, Turyngią i Niemcami ? głównym źródłem dopływu sił ludzkich do Prus: zakonników-krzyżaków, wspomagających zakon krzyżowców i osadników.
Większe nadania na lewym brzegu Wisły krzyżacy uzyskali ponownie dopiero w roku 1302 od króla czeskiego i polskiego Wacława.
Zagrożenie Pomorza Gdańskiego ze strony państw niemieckich (Brandenburgii i państwa krzyżackiego) skłoniło Mściwoja II do szukania pomocy w sąsiedniej Wielkopolsce, u księcia Bolesława Pobożnego i jego bratanka Przemyśla II, którzy od kilkudziesięciu lat walczyli z Brandenburczykarni. W lutym roku 1282 Mściwoj ? jadąc do Milicza na spotkanie z legatem papieskim i krzyżakami ? zawarł w Kępnie (15.11.1282) układ z księciem wielkopolskim Przemysłem ? darował mu władztwo pomorskie zachowując dla siebie jedynie dożywotnie w nim panowanie. Kilka wspólnych zjazdów wielkopolsko-pomorskich po ugodzie kępińskiej (Nakło ? 1284, Słupsk ? 1287, Rzepka i Słupsk ? 1288) dowodzi współdziałania obu książąt w sprawach pomorskich i świadczy o uznaniu na Pomorzu władzy Przemyśla II. Po śmierci Mściwoja II (25.XII.1294) ? ostatniego udzielnego księcia gdańskiego ? Przemysł II objął w początkach 1295 roku Pomorze Gdańskie w posiadanie. W tym samym roku został również koronowany w Gnieźnie na króla. Nie ulega wątpliwości, że połączenie dwóch dużych księstw, Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego ? stworzyło podstawę do odnowienia ? po 200 latach ? Królestwa Polskiego.
Kilka miesięcy po koronacji król Przemysł został podstępnie zamordowany w Rogoźnie (8.II.1296). Spadek po Przemyśle II wywalczył król czeski Wacław II, który już wcześniej, po zwycięskiej walce z Władysławem Łokietkiem, opanował Małopolskę (1292). Teraz zajął Wielkopolskę wraz z Pomorzem i pojął za żonę córkę Przemyśla Ryksę. W Gnieźnie koronowano go na króla polskiego (1300). Krzyżacy za poparcie Wacława II otrzymali rodzinną dzielnicę Łokietka ? Kujawy Br skie (utworzyli tu komturię zakonną) i opiekę nad Pomorzem Gdańskim. Zarządcą Pomorza został wojewoda Święcą, jeden z miejscowych możnowładców. Jego syn Piotr Święcą otrzymał od Wacława II hojne nadania. W roku 1305 jest nawet czeskim starostą pomorskim.
Wiosną 1301 roku wylądował w zachodniej części księstwa nowy pretendent do Pomorza - książę Sambor, syn Wisława II księcia Rugii i prawnuk Świętopełka I pomorskiego. Sambor znalazł na Pomorzu zwolenników; zajął Sławno, Słupsk i Białogard. Wówczas krzyżacy pomogli Wacławowi obronić czeskie władztwo na Pomorzu. Rok później (1302) wyparto Rugijczyków z Pomorza Gdańskiego, Wacław zaś wynagrodził hojnie Święców i krzyżaków za pomoc i wierność. To właśnie wtedy Piotr Święcą otrzymał ? jako dobra rodowe ? miasto Nowe z okręgiem, a krzyżacy ziemię tymawską i borzechowską oraz kilka innych wsi, dzięki czemu wzbogacili się o nowe posiadłości na lewym brzegu Wisły, skupione wokół komturii w Gniewie. W tym czasie (1303,1304) książę kujawski Leszek dał krzyżakom w zastaw za sumę 300 grzywien denarów toruńskich ? ziemię michałowską, położoną na lewym brzegu Drwęcy. Nabytki te powiększyły posiadłości krzyżackie kosztem terytoriów pomorsko-polskich.
Rządy czeskie na Pomorzu nie trwały długo. Śmierć króla Wacława II (1305) i zamordowanie - w rok później w Ołomuńcu jego syna i następcy, młodego Wacława III (4.VIII.1306), spowodowały walki o tron czeski. Wówczas Władysław Łokietek, najważniejszy polski przeciwnik Przemyślidów, który już na przełomie 1304/05 roku powrócił z wygnania do kraju, opanował Małopolskę, ziemię sieradzką i łęczycką oraz Kujawy, zaś w końcu 1306 roku wkroczył na Pomorze Gdańskie, przyjęty tu przez miejscowych możnych jako prawowity władca. Tylko zachodnia część księstwa ? ziemia sławieńska i słupska ? znalazła się pod władzą margrabiów brandenburskich.
Władysław Łokietek odsunął od władzy potężnych za czasów czeskich Święców. Najważniejsze stanowiska w zarządzie księstwem powierzył ludziom z Kujaw. Byli wśród nich dwaj bratankowie Łokietka, książęta kujawscy Przemysł i Kazimierz (pierwszy był namiestnikiem w Świeciu, drugi ? w Tczewie i Gdańsku) oraz sędzia Bogusza, który objął zarząd miasta Gdańska. Święcowie wprawdzie nie utracili swych ogromnych majątków, ucierpiał natomiast ich prestiż i finanse. Oto bowiem Piotr Święcą z Nowego, z oskarżenia biskupa włocławskiego Gerwarda ? gorącego stronnika Łokietka ? został skazany na wypłatę biskupowi 2000 grzywien odszkodowania. Kwota ta mogła doprowadzić Piotra do ruiny majątkowej. Dla zrozumienia późniejszych wydarzeń dodać należy, iż główne majątki rodowe Święców znajdowały się w zachodniej części księstwa, zajętego przez Brandenburczyków. Święcowie postanowili więc porozumieć się z margrabiami brandenburskimi. W lipcu 1307 roku stanął między nimi układ, zawarty we wsi Łędowo (Lindów): Święcowie poddali się margrabiom brandenburskim ze wszystkim grodami, miastami i ziemią do nich należącą. Askańczycy zaś obiecali Świecom zachować ich na dotychczasowych urzędach i przyznać im nowe lenna. Wieść o tym układzie szybko dotarła do Łokietka, który polecił ukarać Święców. Stary Święcą z młodszymi synami zbiegł do Brandenburczyków; Piotra z Nowego zaś uwięziono w Brześciu Kujawskim. Niedługo w nieznanych okolicznościach został uwolniony. W roku 1310 występuje już w otoczeniu margrabiego brandenburskiego Waldemajj).
Na początku lata 1308 roku margrabowie brandenburscy ? Otto i Waldemar ? najechali Pomorze Gdańskie. Wspomagały ich oddziały posiłkowe biskupa lubuskiego Fryderyka i biskupa kamieńskiego Henryka. ?Kronika oliwska" z połowy XIV wieku podaje, że Brandenburczyków wezwali na Pomorze Święcowie, aby pomogli im zająć Gdańsk. Współdziałanie to wydaje się prawdopodobne, choć podjęcie wyprawy zbrojnej na Gdańsk było raczej realizacją dawnego planu opanowania przez Brandenburgię wybrzeża Bałtyku. Wojska Brandenburczyków, zajmując lub pustosząc po drodze kilka miejscowości, zdobyły Gdańsk. Prawdopodobnie opanowanie miasta ułatwili im niektórzy mieszczanie niemieccy. Nie poddał się natomiast Brandenburczykom zamek gdański, broniony przez wiernego Łokietkowi sędziego pomorskiego Boguszę.