Bronią wywodzącą się prawdopodobnie od miecza, ale wyraźnie przystosowaną do przebijania zbroi płytowej, a także bardzo groźną dla wojownika okrytego kolczugą, był koncerz. Koncerzem nie można zadawać cięć, lecz tylko pchnięcia. Mają one długą i sztywną głownię w przekroju kwadratową lub romboidalną. Rękojeść nie odbiega kształtem ani konstrukcją od mieczowej
Niestety niewiele wiemy o roli koncerza w średniowiecznej Polsce. Z naszych ziem znamy tylko jeden zabytek odkryty w okolicy Kalisza, datowany na XIV w. Długość jego wąskiej i kwadratowej w przekroju głowni wynosi nieco ponad 90 cm . Jelec jest prosty, a głowica dyskoidalna
Dość istotną rolę w uzbrojeniu polskich wojowników średniowiecznych odgrywał puginał. Pod tą nazwą kryje się rozmaita krótka broń biała, przeznaczona do zadawania pchnięć. Wśród puginałów wyróżniamy dwie grupy: noże bojowe o głowni jednosiecznej oraz sztylety z głownią obusieczną. Puginały były bronią wszystkich stanów i grup społecznych. W wiekach XIII-XV stały się nieodzownym składnikiem uzbrojenia rycerskiego. Noszono je obok miecza, zawieszano z prawej strony pasa, a w drugiej połowie XIV w. mocowano na łańcuszku przytwierdzonym do napierśnika zbroi. Puginał ułatwiał dobicie powalonego przeciwnika i dlatego w XIV w. zaczęto nazywać go "misericordia" - miłosierdzie.
Kord z Czerska, woj. Warszawa, późne średniowiecze; 2. Tasak z miejscowości nieznanej, , późne średniowiecze; 3. Kord z Dąbrówna, woj. Olsztyn, XV w.; 4. Nóż bojowy z Pułtuska, woj. Ciechanów, pierwsza połowa XIV w.; 5. Sztylet z Orzeszyna, woj. Radom, druga połowa XIV w.; 7. Nóż bojowy z Bronek, woj. Piła, XIV w.; 8. Sztylet z Jarosławia, woj. Przemyśl, XV w. (za M. Lewandowskim
Noże bojowe trudno wydzielić spośród okazów codziennego użytku. Za przeznaczone do walki uważa się noże o głowni długości 15-40 cm, przy czym głownia i trzpień rękojeści winny być wykute z jednego kęsa metalu. Wśród zabytków odkrytych w Polsce można wyróżnić dwa typy noży bojowych, które M. Lewandowski oznaczył jako grupy A i B. Do grupy A należą okazy o wąskich głowniach, w przekroju wydłużenie trójkątnych, z trzpieniem bez otworów i symetryczną rękojeścią rozmaitego kształtu. Typowa jest tzw. rękojeść nerkowa, której nazwa pochodzi od charakterystycznie uformowanego jelca - np. okaz z Pułtuska, woj. Ciechanów, z XIV w. (tabl. 4). Spotykamy także rękojeści tarczowe, w których jelec i głowica mają kształt ośmiokątnych tarczek - np. nóż z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, z XV w. (tabl. 5). Do grupy B zaliczane są okazy o szerokiej asymetrycznej głowni, przypominającej głownię zwykłego noża. Ponieważ trzpień ma częstokroć otwory na nity, wolno sądzić, że ich oprawy były bez jelca i głowicy - np. okaz wykopany we Wronkach, woj. Piła, pochodzący z początku XV w. (tabl. 7)
Sztylety mają obosieczną, symetryczną głownię i symetryczną rękojeść. Pojawiły się w Polsce w późnym średniowieczu. Lewandowski podzielił je na typy I-VIII oraz dodatkowo na grupy S1 i S2. Najbardziej typowe, także w Europie Zachodniej, są basilardy - z masywną głownią o wydatnym sztychu i głowicą tworzącą wraz z jelcem i trzpieniem rękojeści jednorodną całość, np. sztylet z Orzeszyna, woj. Radom, datowany na XIV w. . Inny przykład to zabytek z Jarosławia, woj. Przemyśl, w kształcie miecza (8)
Obok puginałów rycerskich istniały także egzemplarze służące wojownikom plebejskim, a także na co dzień pełniące rolę uniwersalnego, podręcznego narzędzia. Należały do nich okazy w kształcie dużych noży, nadające się do cięcia i krojenia. Ikonografia świadczy, że puginały noszono także przy stroju cywilnym.
"Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450 - 1500" -
Andrzej Nowakowski
W formie elektronicznej przygotował:
Dawid Manista